РОССИЯНЫҢ ИС-ПАЙЫ - АНЫҢ ЧОНЫ

1754 22 ноября 2017 | Асхыс Чайааны

Орыс география пірігізі 3 - 12 ноябрьда Москвада Хоосчыларның ӧӧн туразында Россияның чоннарына паза оларның ынағ-пірге чуртазына чарыдылған III фестивальны иртірді. Пӱӱлгі фестиваль «Россияның чаны - аның кізілері» адалған. Мындағ килкім мероприятие Россияда чуртапчатхан чоннарның культуразынаң, кибірлерінең, регионнарның чир-чайаанынаң чағын танызып алар оңдай пирче.
Москвазар хазнаның аймах пулуңнарынаң отысха чағын регионның чоны чыылысхан. Анда Алтынзархы Кавказ, Урал, Поволжье, Ыраххы Восток, Север паза Сибирь чирінде чурттығ чоннарның ойыннары, декоративно-прикладной искусство тоғыстарының кӧзідии паза мастер-класстар парған.
Сибирьнің алтынзархы паза ӱстӱнзархы чирлерінең илееде регион анда аалҷы полған. Чукотка, Ханты-Мансийск автоном округтары, Тағлығ Алтай, Хакасия, Тыва республикаларның культура кӧзідіглері тимнелтір. Пістің республиканың делегациязынаң Хакасияның культура министрі Татьяна Чаптыкова устаан.
Фестиваль 3 ноябрьда пайрамни азылған. «Минің тӧреен чирімнеңер чоохтаза, ол уғаа хайхастығ чир, - фестивальны азып, чоох тутхан Россияның арачыланыс министрі, Орыс география пірігізінің президенті Сергей Шойгу - Анда чыл ибіре хайылбас харлығ тасхыллар паза хуу чазылар, хазыр суғлар паза тайға, ах киик паза тибе, ала парыс паза саста чуртапчатхан манул хоосха пар. Че ӧӧні - чирімнің хайхастығ кізілері. Олар чылларнаң чыған кибірлерні, хайраллап, тӧллерге артызып одырчалар. Мындағох сӧстер Россиядағы чурттығ 190 нация чонынаңар чоохтирға чарир».
Фестивальның кӧзідіглері 6 муң артиинаң квадрат метр орында орныххан. Оӧн экспозициялар «Орыс география пірігізінің тархыны», «Россия чоннарының иб-чурттары», «Чон кип-азаа», «Россия чоннарының хоос узанызы», «Ӱлӱкӱннер, кибірлер паза ойыннар», «Нымахтағы арығ» адалғаннар. Пӱӱл «Иң сіліг хазна» сомҷылар аразында марығ иртірілген, аның чиңісчілерінің сомнар кӧзідии тоғынған.
Аймах чоннарның хоос узанызы кӧзідиинде Хакасиядағы устарның тоғыстары полған. С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің декоративно-прикладной пӧлиинің устағҷызы Светлана Патачакова кӧзідігні тимнеен.
- Полған на регион позының пурунғы, кибірліг паза пӱӱнгі кӱндегі хоос узанызын кӧзідіге сығарған, - чоохтапча Светлана Степановна. - Хакасия аймах чоннарның хоос узанызы ачыхта кӧзідіг тимнеен Піс пӧзік синде толдырылған тоғыстарны, таллап, апарғабыс.
Кӧзідіг ікі чардыхха чарылған. Пурунғы хакас ибіҷее иреннер паза ипчілер сарина чарылҷаң нооза. Піс сувенирлерні мындағох оңдайнаң турғысхабыс. Иреннер пулиинда Зульфия Тодыкова иткен «Аңҷылар» кӧклӧлер, ағастаң кирткен абалар, албыға теерізі, хакас ирен кӧклӧ, хаңза чатхан. Ипчілер саринда чібек хоостар. Чон узы Вера Тогочакованың поғолары, тойға кисчең пай кип-азахтығ хакас ипчінің кӧклӧзі паза пасха даа сувенирлер турғызылған.
Таныхтирға кирек, пістің поғо осхас чазанҷых пасха чоннарның чоғыл. Аймах кӧрігҷілер паза Москваның чуртағҷылары нинҷідең иділген уғаа сибер, сіліг кӧрімніг тоғыстарға тың хайхааннар. Мындағ поғоларны чон узы Вера Прокопьевна Тогочакова тимнепче.
Чон узы Константин Тохтобиннің тоғыстары пӧзік синде тимнелгеннер. Аның хузух ағазында кирткен хоостары, типсілері кӧзідігде полған. Типсілерзер торым хузух салғабыс.
«Россия чоннарының иб-чурттары» экспозицияда улуғ экспонаттар турғлааннар. Анда орыс ибзер, кавказ, казак чуртынзар, башкирлернің юртазынзар, тува-тоджинецтернің чумынзар, чукчаларның ярангазынзар кір пар килерге чарир полған. Кӧрігҷее чурттар хайдағ ағастаң пӱдірілчеткеннеңер, хайдағ оңдайнаң турғызылчатханнаңар чоохтап пирчеткеннер.
«Россия чоннарының ӱлӱкӱннері, кибірлері паза ойыннары» ачыхта Л.Р.Кызласовтың адынаң республикадағы чир-суғ ӱгренҷең музейнің наука тоғынҷызы Максим Чертыков хазых ойынны кӧзіткен. Сибирьнің алтынзархы регионнарында хазыхха паза тобитке тӧӧй ойыннар пар полтыр. Оларның мындағ аймах-пасха ойыннар пар осхас. Чыылған чонға пу ойыннарны кӧрерге чапсых полған.
Мындағ кӧзідіглерде удаа устар мастер-класстар иртіредірлер. Ипчілер чібекнең хоостар саларын, ис сохчаң станокнаң кибістер соғарын, оларда хоостар чайирын кӧзіткеннер. Иреннер ағас-палтынаң узанҷаң тоғысты ипти апарғаннар. Мастер-класстарның кӧбізі олғаннарға чарыдылған. Палаа прай ниме пілерге, холнаң тутхлап аларға хынығ нооза.
Мастер-класстар регионнардағы даа кӧзідіглерде иртіріледір. Че удур-тӧдір пілістернең алысханы, мыннаң мындар хада-пірге тоғыс апарар наа палғалыстар тӧстелгені кирек ле тіп таныхтаан Светлана Патачакова.
Культура программазы тузында аймах чоннарның кӧглері паза теелбектері турғызылған. Россияның паза Хакасияның саблығ артизі Евгений Улугбашев, чатхан хағып, хайлап пирген.
Он кӱн аразына фестивальда 300 азыра мероприятие ирткен. Фестивальның программазын тимнирінде регионнар араласханнар. Аның партнерлары наука учреждениелері, халых пірігістері, музейлер паза медиахолдингтер полғаннар.
Автор : Елена САГАТАЕВА

http://khakaschiry.ru/news/detail.php?ID=4951
 

Комментировать