КӀЗӀНӀ ТОҒЫЗЫ ХООСТЫРА ПААЛАПЧАЛАР

488 28 апреля 2018 | Асхыс Чайааны

1 Майда - Часхы паза Істеніс кӱні. Россияда СССР тузынаң сығара ӱр чыллар чахсы тоғынчатхан кізілерге «Істенiс сабланызы ӱчӱн» медаль пирілче. «Хабар» газетаның ӱс тоғынҷызы «Хакасияның істеніс сабланызы» аарластығ сыйыхха турысхан кізіні тоғызы хоостыра паалапчалар.
СССР-ның Ӧӧркі Чӧп президиумы чахиинаң 1938 чылның 27 декабрьында хазна чуртағҷыларына «Істеніс сабланызы ӱчӱн» медаль читірердеңер чарадығ алылған. Пу медаль тоғыста пӧзік чидіглерге читкен кізілерге пирілче. Социализм тузында тоғысчылар, колхозниктер, наука, культура, спорт, чон ӱгредии, имнег кирее паза пасха кӧстегліг тоғыстағылар пу пӧзік сыйыхха турысчаңнар. «Істеніс сабланызы ӱчӱн» медальны алып аларға олаңай ла нимес.
Совет Союзы изел парғанда, мындағ хазна сыйыхтары пирілбин сыххан. Соонаң пу медальны Россияның арачыланыс министерствозы чуртасха айландырған. Мындағ сыйыхнаң таныхтатхан кізее «Істеніс ветераны» ат пирілче. Оларға социальнай тӧлеглер кӧріл парған. «Хакасияның істеніс сабланызы» медальны тоғыста республика тилізіне улуғ хозым иткеннерге сыйлапчалар.
1 Май демонстрациязында, тізең, чахсы чидіглерге читкеннер, сыйыхтарын кӧксілеріне хазанып, пастағыларның санында хаалапчалар, ӧсчеткен тӧлге турыстығ кӧзідім полчалар.
ТІСПЕН ТОҒЫНӋЫЛАР
Пістің арабыста хазна, республика сыйыхтарын алған кізілер тоғынчатханы поғдархастығ. «Хабар» газета редакциязында «Хакасияның істеніс сабланызы» медаль алғаннар пар.
Олар газетазар кичее-пӱӱн не тоғынарға килбееннер. Олар «Ленин чолы», «Хакас чирі», амды «Хабар» хакас газетазында 25 - 40 чыл азыра тоғын салғаннар. Анатолий Султреков паза Илья Топоев олаңай хабарҷылардаң саблығ писательлер синіне ӧс парыбысханнар. Нандырығлығ хачы ӧӧн редакторның полысчызы полча тиирге кирек. Пӱӱнгі кӱнде пу тоғысты пістің редакцияда Алефтина Субракова апарча.
Пылтыр «Хабар» газетаның пайрамнығ 90 чылы таныхталғанда, Хакасия пазы Виктор Зимин Алефтина Субраковаа, Анатолий Султрековха паза Илья Топоевке «Хакасияның істеніс сабланызы» медальлар читірген.

Алефтина Ананьевна Субракова Асхыс аймаандағы Ӱс чул аалда тӧреен. Ортымах школа соонаң Ағбандағы ӱгретчілер институдын тоосхан. Хакас газетазынзар ол 1992 чылда тоғынарға килген. Пастап аны корректор тоғызына турғысханнар, газета полосаларын сыныхтачаң. Пічік чахсы пілчеткен, ӱгредігліг кізее пу тоғыс сидік полбаан полар, неке. Че соонаң чуртасха компьютер киріл сыхханда, Алефтина Ананьевна хабарҷылар тексттерінең компьютер пастыра тоғын сыххан, верстка тоғызын апарған. Іди ол корректордаң «Хабар» газетаның нандырығлығ хачызына теере ӧс парыбысхан. Хығырығҷылар хабарҷыларны статьялары пастыра пілчеткен ползалар, газета хачызының тоғызы секретариат паза газетаның кӧрімі хоостыра паалалча.
Тиксі саназа, А.А.Субракова хакас газетазында 26 чыл тоғын парир. Чахсы тоғызы ӱчӱн кӧп сыйыхтарнаң таныхтатхан, «Хакас Республика культуразының саблығ тоғынчызы» аарластығ атха турысхан паза Хакасия правительствозының Аарластығ грамотазын алған.
Илья Прокопьевич Топоев Россияның Журналисттер пірігізінің, Россияның Писательлер пірігізінің, Россияның Театрлар тоғынҷылары пірігізінің кізізі паза Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы.

Аның тӧреен чирі - Асхыс аймаандағы Хызыл Ағбан аал. Ис пилтіріндегі школа соонаң Ағбандағы ӱгретчілер институдында ӱгредиин узаратхан. «Ленин чолы» газетазap Илья Топоев 1982 чылда тоғынарға кірген. Ол туста чиит оол Москвадағы Литература институдын тоозыбысхан полған. Хоос литература тілбесчізін тілбесчі тоғызына алғаннар. Соонаң ол аал хонии, промышленность, пічіктер пӧліктерінде тоғынған. «Хабар» газетаның нандырығлығ хачызы полғанох. Пӱӱнгі кӱнде ӱгредіг паза наука пӧлиинің хабардызы полча. Ідӧк Илья Прокопьевич газетаның «Таң солбаны» литература страницазын, тимнеп, сығарча. Хоос литература, тізең, тілібісті тилідер, пайыдар тоғысты толдырча. Газетаа пасчатхан авторларға ол хадаң даа улуғ алғызын читірче.
Удаа Илья Прокопьевичті табырах пазытнаң хайдарда маңзырапчатханын кӧрерге килісче. Ол Хакасияның Литераторлар туразынзар, Хакас книга издательствозынзар парчатхан полар. Ідӧк тоғыс хоостыра мероприятиелерге чӧрерге кирек. Илья Топоев - уғаа хормачы паза ачых-чарых кізі. Хада тоғынчатхан нандыларының, таныстарының кӧңнін сыбыра хормачыланып кӧдірче. Мындағ кізілер хости парда, чуртирға даа ниик пілдірче.
Илья Топоевтің чарыхха мындағ тоғыстары сыххан: «Кӧйтік Миргенек» олғаннарға чоохтар чыындызы, «Хайхастығ чатхан» пьеса, «Хоңалтах ӧдік» хормачы чоохтар чыындызы, «Туғаннар» паза пасхазы. Хакас театрлары хаданнаң драматургтың пьесаларын турғысчалар. Оларның санында «Чыылығ», «Икентийнің ирееленістері», «Ахол», «Ахчаның айналығ кӱзі», «Хара торааттығ Хароол»... Тиксі амға теере Илья Топоевтің 15 ойыны хакас театрларында турғызылды.
2004 чылда И.П.Топоев «Чыл кізізі» аарластығ атнаң, Хакасияның Улуғлар чӧбі адынаң «Чахсы киректер ӱчӱн», «Род поғдархазы» орденнернең сыйыхтатхан. Илья Топоев Улуғлар чӧбінің кізізі полча, халых чуртаста ӧткін араласча.

Анатолий Егорович Султреков пӱӱнгі кӱнде «Хабар» газетада культура паза спорт пӧлиинең устапча. Пістің хығырығҷыларыбыс аны писатель, хабарҷы чіли чахсы таныпчалар. Аның чайаачы тоғызынаңар чоохтаза, хайди ол позы хормачыланадыр, «читіре узубаан, ибде хонмаан харааларға» санирға чарир.
Анатолий Султреков Таштып аймаандағы Тарбаған аалда 1954 чылда тӧреен. Таштыптағы ортымах школа соонаң Ағбандағы ӱгретчілер тимнедең институтта ӱгренген. Ол туста студенттернің «Таң солбаны» литература пірігізі тӧстелген. Аның пастағы литература тоғыстары газета пастыра чарыхха сыхханнар. Аннаң пеер Анатолий Султреков газетаның чағын нандызы полыбысхан тиирге кирек.
«Ленин чолы» газетада тоғын сыхханда, чиит хабарҷыларны улуғлары піди тоғынарға ӱгреткеннер: «Суткада - 24 час. 24 часха маңнанминчатсаңар, 26 час тоғыныңар, че кирек материал тимде ползын». Іди Анатолий Султрековтың читіре узубас хараалары пасталған.
Анатолий Егорович спорт марығларын уғаа чахсы чарытча. Ползын ол кӱрес, ат чарызы, атлетика ба... Спортха хайығ салбинчатхан алай ба чуртастың пу сарин оңнабинчатхан кізее дее аның статьяларын хығырарға хынығ полар тіп сағынчам. Автор сӧс пастыра марығ тузын, аймах микелерні чахсы чарыдадыр.
Анатолий Султреков 40 чыл артиинаң хакас газетазында істен парир. Пу чыллар аразына чорыхтарға чӧргені, чапсых кізілернең тоғасханы, 1970 - 1990 чылларда чарыхха сыххан улуғ материалларын чығаны сылтаанда книгалар пазар оңдай пирілген. Ідӧк писатель хакас чонның кибір-чозахтарына хайығ салча, кізілердең искен алай позы сизінген киректердеңер хоости пазыбысча. Мындағ хайхастығ чоохтарны чон хығырарға хынча.
Аның «Аба чӱрек» пастағы киндезі 1994 чылда чарыхха сыххан. Соонаң автор чыл сай даа наа чайаачы тоғызынаң хығырығдыларны ӧріндір турған. Автор чіли «Мыкайла», «Сенсей», «Кӧглепчеткен ағас», «Хара хустың теелбегі» паза даа пасха книгаларын чарыхха сығарған. Автор пу чылларға 16 книга паза 10 чыынды, тимнеп, хығырығҷыларына читірді. Чыындылары саблығ хакас кізілернің чуртас чолына, тоғызына чарыдылған. «Хабар» газетанын пайрамнығ чылына чарыдылған «90 чыл чоннаң хада» книганы чарыхха сығарарға тимнеен. Ӱр ниместе Анатолий Егорович «Кӧӧленіс кӧглері» чыындының пастағы чардығын сығарды.
Пылтырғы чыл Анатолий Султрековха уғаа танығлығ полған. Литературадағы тӱзімніг тоғызы ӱчӱн ағаа Хакасия пазының - Хакасия правительство кнезінің литературадағы Н.Г.Доможаковтың адынаң сыйии - читірілген. Ідӧк 2017 чылда Россияның Журналисттер пірігізінің иң пӧзік сыйиинаң таныхтатхан. Хакасия правительствозының «Четвертая власть - за заслуги перед прессой» танығ, Хакасияның Улуғлар чӧбінең 2010 чылда «Чыл кізізі» ат, анаң «Чахсы киректер ӱчӱн» паза «Род поғдархазы» орденнер пирілген.
Мыннаң мындар чайаачы, кӱлӱк тоғысчы арғыстарыбысха уламох пӧзік чидіглер алғапчабыс.

Автор : Елена САГАТАЕВА Сомнар Дина КАРАМЧАКОВАНИ
 

Комментировать