ЧУРТАСТЫ АЛЫСТЫРАРҒА ІКІНҶІЛЕБЕСКЕ КИРЕК

548 16 мая 2018 | Наши люди, Асхыс Чайааны

Кізі паза аның тоғызы. Пӱдіріг киреенде істенген кізі, частан парып, хакас тілі паза литература ӱгретчізі пол парғаннаңар удаа истерге киліспинче. Че пар пістің арабыста андағ матырлар.
Ікі чыл мының алнында «Хабар» газетаның «Чиит тус» хоза сығарызында Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінің студенті Николай Саражаковтаңар материал сыххан. 48 частығ студент ХГУ-ның филология паза культуралар аразындағы палғалыс институдының хакас кафедразында «Хакас тілі паза литература, орыс тілі паза литература» специальностьча 4-ҷі курста ӱгренчеткен. Пу материал чарыхха сыхханда, мағаа, авторға, хығырығҷылардаң кӧп ӱндезіг истерге киліскен. Кем-де, улуғ часха чидіп, ӱгренерге ноо кирек тіп таныхтаан, че кӧбізі, хайхап, морсынған паза Николай Саражаковты кӧзідімге турғысхан. Материал газетада сыхханнаң нинҷе-де чыл ирт парды. Амды кӧр кӧрелер, тикке алай тикке нимес Николай Саражаков нинҷе-де чыл мының алнында, чуртазын саңай алыстырып, ӱгренерге сағыныбысхан.
Иртен иртӧк олғаннар школазар ӱгренерге маңзырапчалар. Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназия-интернатта саң сыңырапча. Ӱгренҷілернең хада пастағы урокка хакас тілі паза литература ӱгретчізі Николай Тимофеевич маңзырапча. Пӱӱн аның саңай маң чох кӱн: пастап 6-ңы класстарда уроктар иртірібізерге кирек, анаң расписаниеде 8-ҷі класс турча. Уроктар тоозылза, ӱгретчее олғаннарны конференцияа, олимпиадаа тимнирге кирек. Пір сӧснең, ӱгретчінің тоғызы хаҷан даа кӧп полча.
Николай Тимофеевич университетті ирткен чылда хызыл дипломнығ тоосхан. Дипломны холға алғанда, специальность хоостыра тоғыс тілеп пастаан. Ағбанның ӱгредіг управлениезінзер, школаларынзар айланған. Нандырығ Ағбандағы Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназия-интернаттаң килген. Анда хакас тілі паза литература ӱгретчізі декрет отпускына парыбысхан тусха хакас тілі ӱгретчізі киректелген. Пу ӱгредіг учреждениезінің тоғынҷылары паза ӱгренҷілері Николай Тимофеевичті чахсы таныпчалар. ХГУ-да ӱгренчеткенде, Николай Саражаков гимназияда практика ирткен. Позын чахсы саринаң кӧзіт пирген, ӱгретчілер, тізең, аның методиказын пӧзік паалааннар. Аннаңар тоғысха хығырғаннар.
Таныхтирға кирек, Николай Саражаковтың ХГУ-да хада ӱгренген ікі арғызы пу ӱгредіг учреждениезінде хакас тілі паза литература ӱгретчізі полып тоғынып пастаан. Олар - Наталья Сергеевна Манчилаева паза Светлана Михайловна Сагалакова. Чиит специалисттер школада пір чыл істен парирлар.
- Піске, наа ла тоғынарға килген ӱгретчілерге, школада чахсы хабасчалар. Хакас тілі кафедразының
ӱгретчілері тузалығ чӧптер пирчелер, орта чолға кӧстепчелер. Хайдағ даа ӱгредіг учреждениезінде ӧӧнінде ипчілер істенче, ирен ӱгретчі олғаннарға чапсых пілдірче. Аннаңар ӱгренҷілерім, коридорда мағаа тоғас парзалар, кӱлін не салчалар, - кӧңнінең ӱлесче Николай Саражаков.
Николай Тимофеевич хакас тілін чахсы паза уйан пілчеткен олғаннарнаң тоғынча. Хайди ол чоохтапча, ӱгренҷілерні иң пастап чоохтазарға ӱгретче. Ол олғаннарға пӧгін турғыс салған - ӱгредіг чылы тоозылғанҷа олар хакас тілінең чоохтазарға киректер. Чахсы алай уйан, анзы соонаң кӧрінер, че чоох нимедеңер парчатханын пілерге паза ӧӧн сӧстернең чоохтазарға кирек.
Мин Николай Саражаковтаң ӱгренерге парғанына ачырғанминчазар ба тіп сурғанымда, ол піди нандырған: «Ам, нинҷе-де чылға нандыра айланып, алнымда ӱгренердеңер сурығ турыбысхан полза, мин ӱгренерін таллап аларҷыхпын. Я, ӱгренчеткенде, мағаа нимее ӱгренчезің, диплом алзаң, тоғысха аларлар алай чох па тіп кӧп кізідең истерге киліскен. Пу сурығлар мині дее сағыссыратханнар, че мин иткен нимені хайди даа тоозарға кӧнік парғам. Аннаңар чахсы ӱгренерге матап кӱстенгем. Пастап чочыстығ пілдірген, соонаң кӧнік парыбысхам. Сессия тузында ла маң чох полҷаң. ХГУ-дағы преподавательлер, студент кӱстеніп ӱгренчетсе, эрінминчетсе, ӱгреністі иртірбинчетсе, хабас пирерге тимделер».
Николай Саражаков, диплом алып алған даа полза, ӱгредиин ам даа узаратча. Ол магистратурада ӱгренче.
- Мин ӱгренерге орай тіп сағынчатхан чиит оол-хыстарзар айланарға сағынчам. Ооллар ӧӧнінде армия соонаң хыстар, тізең пала тӧріткен соонаң ӱгренерге орай тіп санап сыхчалар. Анзы саба сағыс - ӱгренерге хаҷан даа орай нимес! Кӱстеніп ӱгрензе, прай тоғыстарны тузында толдырза, салтары андағох полар. Оӧні - чуртасты алыстырарға хорыхпасха кирек. Ӱгредігліг кізі таңдағызынзар ізеніснең кӧрче. Чииттер, сағынған сағысты толдырарға кӱстеніңер. Піліңер, пӱӱнгі кӱнде ӱгредіг чох тоғыс таап аларға сидік. Аннаңар ӱгренерге сағынчатхан кізілер ікінҷілебин ӱгренерге кірзіннер, - чооғын узаратхан Николай Саражаков.
Николай Саражаковтың тӧреен-ӧскен чирі - Асхыс аймаандағы Ылырсы аал. Ӱгренерге кірер алнында, ол пӱдіріг киреенде істенген, амды ол Хакасияның иң чахсы школаларының пірсінде тоғынча. Николай Тимофеевич ӱгретчі полар сағызын толдырып алар ӱчӱн прай кӱзін салған. Я, тиктең нимес чонда чоох пар: «Ӱгренерге хаҷан даа орай нимес».

Автор : Оксана СУНЧУГАШЕВА
 

ff

ff

ff

ff

ff

ff

ff

ff

Комментировать